เตือนภัย 'หมึกสายวงฟ้า'พิษถึงตาย

เมื่อวันที่ 23 ก.พ. นายธรณ์ ธำรงนาวาสวัสดิ์ รองคณะบดีคณะประมง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ให้สัมภาษณ์ถึงกรณีที่ได้โพสต์ผ่านเฟซบุ๊กถึงหมึกสายวงน้ำเงิน ที่ถูกนำมาขายรวมกับหมึกชนิดอื่นๆ บนแผงขายอาหารทะเล ซึ่งเป็นหมึกพิษร้ายแรง มีอันตรายถึงชีวิต ว่า หมึกสายวงน้ำเงินนั้นเป็นหมึกที่พบได้ทั่วไป มีไม่มากนัก แต่ไม่ถึงขั้นเป็นสัตว์ทะเลหายาก เพราะชาวประมงอวนลากเจอหมึกชนิดนี้เป็นประจำ รวมทั้งเวลาตนไปทำงานเก็บข้อมูลเรื่องสัตว์ทะเลในเรือประมงก็เจอทุกครั้ง ครั้งละ 2-3 ตัว อย่างไรก็ตามไม่แน่ใจว่าชาวประมงรู้จักหรือไม่ เพราะคนที่ทำงานในเรือประมงส่วนใหญ่เวลานี้คือชาวพม่า เข้าใจว่า ไม่น่าจะมีใครรู้จัก ดังนั้นจึงพูดตรงๆว่าอยู่ที่ดวงว่าคนที่ทำหน้าที่คัดเลือกทั้งหมึกและปลาที่จับขึ้นมาได้นั้นจะเลือกเอาหมึกสายวงน้ำเงินชนิดนี้ขึ้นไปปะปนกับหมึกที่กินได้ตัวอื่นๆ หรือไม่  อย่างไรก็ตามอย่าได้กังวลจนเกินไป ถ้าเรากินอาหารทะเลปกติ กุ้งหอยปูปลาทั่วไป ไม่น่าจะมีปัญหา สัตว์ทะเลที่มีพิษกินเข้าไปแล้วตาย มี 2 ชนิดเท่านั้น คือ เจ้าหมึกสายวงน้ำเงินตัวนี้ กับปลาปักเป้า

ด้านนายจารุวัฒน์ นภีตะภัฏ  อาจารย์ประจำสถาบันวิจัยความเป็นเลิศความหลากหลายทางชีวภาพแห่งคาบสมุทรไทย คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ได้โพสต์เฟซบุ๊กส่วนตัว ระบุว่า กระแสในโลกโซเชียล : ปลาหมึกสายวงฟ้า (ปลาหมึกบลูริง)  สวยประหาร (Fatal Beauty)  ปลาหมึกสายวงฟ้าเป็นสัตว์ที่ไม่ดุร้าย เป็นสัตว์รักสงบ เจอสัตว์ใหญ่อย่างคนก็ขอหลบก่อน ปกติมักจะแอบอยู่ตามรู ซอกหิน กอสาหร่าย ไม่ได้ออกมาเพ่นพ่าน ลอยสะเปะสะปะ ไปทั่วทะเลแบบแมงกะพรุนกล่องที่เป็นข่าว คนที่โดนกัดก็เพราะไปรังแก แหย่มันก่อน จับมาเล่น จนเขาเครียดจัด ปลาหมึกเป็นอันตรายต่อคนน้อยกว่าที่คนเป็นอันตรายต่อปลาหมึก ถ้าเจอเมื่อไร ก็ถือหลัก 4 อย่า 1 ปล่อย ด้วยใจเมตตาเป็นที่ดีสุด 1.อย่ารบกวน ถ้าพบในธรรมชาติ 2.อย่าจับ (ด้วยมือเปล่า) 3.อย่ากิน (เนื้อมีพิษ) 4.อย่าเอามาเลี้ยง (อันตรายกับคนในบ้าน) และ 1.ปล่อย คือ ปล่อยเขาลงทะเลกับบ้านไป

นายจารุวัฒน์ ระบุอีกว่า หมึกสายทุกชนิดมีพิษไว้สยบเหยื่อที่เป็นอาหารของมัน เพียงแต่เจ้าตัวนี้พิษแรงต่อมนุษย์เท่านั้น ปลาหมึกสายหลายชนิดก็มีลายวงสีฟ้า แต่จะมี 2 วงเท่านั้น ไม่เยอะเหมือนตัวนี้ พวกนั้นรับประทานได้ตามปกติ แต่มีปลาหมึกสายวงฟ้าเท่านั้นที่รับประทานไม่ได้ มีรายงานกินแล้วตายในเวียดนาม ทั้งนี้ปลาหมึกสายวงฟ้า เป็นหมึกกลุ่มปลาหมึกอัฐบาท (หนวด 8 เส้น) ขนาดความยาวลำตัว15-60 มม. มีลายรูปวงแหวนสีน้ำเงินหรือสีฟ้าประทั่วตัว ดำรงชีวิตแบบหน้าดิน พบทั้งในอ่าวไทยและฝั่งทะเลอันดามัน อาศัยอยู่ในเขตน้ำตื้นชายฝั่ง ที่มีหน้าดินทั้งแบบโคลน กรวด ทราย พิษของปลาหมึกสายวงฟ้ามีไว้เพื่อประโยชน์ในการจับอาหารโดยทำให้เหยื่อเป็นอัมพาตไม่ดิ้นรนต่อสู้ ประกอบด้วยพิษที่เรียกว่า tetrodotoxin(TTX) ชนิดเดียวกับที่พบในปลาปักเป้า พิษชนิดนี้ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาท โดยจะเข้าไปขัดขวางการเคลื่อนที่ของโซเดียมไอออนผ่านผนังเซลล์ประสาท คือ ขัดขวางการสั่งงานของสมองที่จะไปยังกล้ามเนื้อที่อยู่ใต้อำนาจจิตใจ แต่ไม่มีผลต่อกล้ามเนื้อที่อยู่นอกอำนาจจิตใจ คนที่ถูกพิษจึงมีอาการคล้ายเป็นอัมพาต หายใจไม่ออก เนื่องจากกล้ามเนื้อกระบังลมและหน้าอกไม่ทำงาน ทำให้ไม่สามารถนำอากาศเข้าสู่ปอดได้ เป็นเหตุให้เสียชีวิต ความรุนแรงของอาการขึ้นอยู่กับปริมาณพิษที่ได้รับ เหยื่อที่เป็นเด็กหรือคนรูปร่างเล็กมีความเสี่ยงสูงกว่า  หมึกสายวงฟ้าเพียงตัวเดียวมีพิษมากพอจะทำให้ผู้ใหญ่ที่มีน้ำหนัก 75 กก.จำนวน 10 คนเป็นอัมพาตได้อย่างสบาย ไม่มียาแก้พิษชนิดนี้ จากจำนวนผู้ที่ถูกกัดทั้งหมดในประเทศออสเตรเลียและเวียดนาม มากกว่า 25% เสียชีวิต แต่ยังไม่ปรากฏรายงานในประเทศไทย  ที่จริงอาจมีแต่ไม่รู้สาเหตุ

นายจารุวัฒน์ ระบุอีกว่า การกัดเป็นไปอย่างแผ่วเบา เหยื่อส่วนมากไม่รู้ตัวว่าโดนกัด บาดแผลมีขนาดเล็กมาก เลือดออกเพียงหยดเดียว เนื้อรอบรอยแผลไม่เปลี่ยนสี ไม่มีอาการเจ็บปวด แพทย์จึงวิเคราะห์หาสาเหตุได้ยาก เหยื่อกว่าจะรู้ตัวก็ต่อเมื่อมีอาการแล้ว เหยื่อที่กลายเป็นผู้ป่วยจะรู้สึกตัวอยู่ตลอดเวลา แต่ไม่สามารถหายใจและขยับเขยื้อนได้ ภายใน 5-10 นาทีนับตั้งแต่ถูกกัด ผู้ป่วยจะมีอาการปากแห้ง ตาพร่า หายใจและกลืนน้ำลายลำบาก ตามด้วยอาการคลื่นไส้และอาเจียน หลังจากนั้นจะหยุดหายใจภายในเวลาเพียง 2 ชั่วโมง การปฐมพยาบาลต้องหาวิธีนำอากาศเข้าสู่ปอด เช่น โดยการเป่าปาก เป็นต้น ระหว่างนั้นรีบนำส่งแพทย์เพื่อใช้เครื่องช่วยหายใจ ถ้าได้รับพิษปริมาณน้อยและการช่วยชีวิตเป็นผล ผู้ป่วยจะฟื้นเป็นปกติภายใน 24 ชม. เว้นเสียแต่ว่าจะขาดออกซิเจนนานเกินไปจนเซลล์สมองเสียหายอย่างถาวร การถูกพิษอาจไม่จำเป็นต้องโดนกัดแต่เพียงอย่างเดียว การสัมผัสที่นานพออาจทำให้พิษซึมผ่านเข้าทางผิวหนังได้ อาการถูกพิษแบบอ่อนๆอาจเกิดขึ้นได้แค่เอามือจุ่มลงไปในน้ำใกล้ๆบริเวณเลี้ยงปลาหมึกสายวงฟ้าอยู่

นายจารุวัฒน์ ระบุอีกว่า นอกจากนั้นการบริโภคเนื้อปลาหมึกสายวงฟ้าก็ทำให้เสียชีวิตได้เช่นกัน เพราะพิษแทรกอยู่ในเนื้อปลาหมึกด้วย มีรายงานการเสียชีวิตเพราะบริโภคมาแล้วจากประเทศเวียดนาม นอกจากนั้นกระบวนการประกอบอาหารนั้นอาจทำให้ต่อมน้ำลายพิษแตกออกเพิ่มให้พิษแทรกซึมเข้าไปในเนื้อมากขึ้นอีก ในประเทศไทยปลาหมึกสายวงฟ้าถูกจับและจำหน่ายรวมไปกับปลาหมึกสายชนิดอื่นๆ ผู้บริโภคสามารถแยกแยะปลาหมึกสายวงฟ้าออกจากปลาหมึกสายชนิดอื่นๆที่บริโภคได้ โดยสังเกตจากวงสีฟ้าที่ปรากฏอยู่ตามลำตัวมากกว่า 2 วง เห็นได้ชัดเจนแม้ปลาหมึกจะตายแล้วหรือผ่านการต้ม ปิ้ง ย่างมาแล้วก็ตาม ส่วนปลาหมึกสายที่มีวงสีฟ้าอยู่เพียง 2 วงใต้ตาหรือไม่มีวงสีฟ้าเลยสามารถบริโภคได้อย่างปลอดภัยตามปกติ เพื่อตัดไฟแต่ต้นลม ในส่วนของพ่อค้า ชาวประมงหรือแม้แต่นักกีฬาตกปลาก็น่าจะได้รับข่าวสารที่ถูกต้องและช่วยกันคัดแยกปลาหมึกสายวงฟ้าออกจากปลาหมึกสายชนิดอื่นๆ.