ควอนตัมสยามประเทศ (เชิงดอยสุเทพ)

ควอนตัมสยามประเทศ(เชิงดอยสุเทพ)

“บัณฑิตฝึกฝนตนเอง สร้างเป็นบทเพลงเกรียงไกร ... ”

มหาวิทยาลัยแรกแห่งล้านนาอายุข้ามครึ่งศตวรรษนี้อยู่ติดกับสวนสัตว์ที่มีแพนด้า และมีสถานเก็บน้ำอ่างแก้วที่นักท่องเที่ยวจีนชอบมาตามถ่ายฉากเสมือนหนังดังพันล้านเรื่อง “Lost in Thailand” เป็นแห่งแรกที่จะพาไปเยี่ยมอนาคตของเมืองไทยที่เล่นกับกลศาสตร์ควอนตัม (ตัวจริง) ณ ที่นี่ … มช.

“ไอทีควอนตัมที่นี่มีเป้าหมายใช้อะตอมริดเบิร์ก (Rydberg atom) ช่วยบรรจุอะตอมเดี่ยวเย็นในกับดังเชิงแสงเพื่อเป็นบิตข้อมูล (ควอนตัม) … ทุกอย่างทุกปรากฏการณ์ที่ทำได้โดยใช้แสง ทั้งหมดทำได้ในระบบอะตอมเย็น ทุกอุปกรณ์ที่ใช้กับแสงก็มีใช้ในระบบอะตอมเย็นได้ครับ"

ข้อมูลเบื้องต้นจากหัวหน้าห้องปฎิบัติการควอนตัม ณ เชียงใหม่ อดีตนักเรียนทุนพสวท. (พัฒนาและส่งเสริมผู้มีความสามารถพิเศษทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี) ที่ข้ามฟากไปจบปริญญาเอกด้านตัวนำยวดยิ่ง (superconductor) จากมหาวิทยาลัยเคมบริดจ์ แล้วกับมาเป็นอาจารย์สอนหนังสือ ณ ภาคฯ ฟิสิกส์ พลันที่กลับมาก็เจอปรากฏการณ์ “culture shock” หรือปรับตัวกับวัฒนธรรมระบบใด ๆ (ไทย ๆ) ไม่ทัน ซึ่งเป็นเรื่องปกติของเหล่านักเรียนนอกจำนวนมาก

“สามปีแรกผมไม่ได้ทำ (วิจัย) อะไรเลยครับ” เอื้อนเอ่ยรับสภาพจริงสะท้อนอดีต แต่วันนี้ทำงานชดเชยทั้งวันทั้งคืนมาหลายปีแล้ว พร้อมด้วยพลังขับดันเหลือเฟือกับกาแฟแก้วใหญ่เท่าเหยือกเบียร์ในแต่ละวันและไม่หวั่นแม้ต้องเปลี่ยนสาขาที่พลิกแปลงอนาคตตนเองจากตัวนำฯ มาเป็นไอทีควอนตัม

ถึงช่วงปีพ.ศ.2552-2553 จึงเริ่มก่อตั้งห้องปฎิบัติการทัศนศาสตร์เชิงอะตอมควอนตัม (Quantum-Atom Optics) เพื่อการสร้างอะตอมเดี่ยว (single atom Q-bits) สำหรับงานด้านการคำนวณเชิงควอนตัม โดยใช้ระบบอะตอมเย็นกักขังไว้ในโครงสร้างเชิงแสง (optical lattices) ด้วยการสนับสนุนของศูนย์ความเป็นเลิศด้านฟิสิกส์ … ขอทวนอีกแนวว่าคือ ระบบทำความเย็นเพื่อกักขังอะตอมเดี่ยวสำหรับการคำนวณเชิงควอนตัมและสารสนเทศเชิงควอนตัม ซึ่งหาภาษาที่ง่ายที่สุดแล้วก็ยังได้แค่แบบนี้ … ว่ากันต่อ

“เรารู้จักกลศาสตร์ควอนตัมมานาน เราใช้มันศึกษาระบบต่าง ๆ ในระดับอะตอมมาเยอะ ทั้งหมดคือความรู้ (และหาได้ใน Amazon.com) แต่ในปัจจุบัน มันเป็นยุคของ 'นักวิศวกรรมฟิสิกส์' ที่จะต้องลงมือบังคับควบคุมระบบเหล่านั้น และตั้งอยู่บนพื้นฐานของทักษะเฉพาะ (ซึ่งหา-ไม่ได้-ใน Amazon.com) ผมและทุกคนที่นี่ยังคงต้องการคนที่ไม่ยอมแพ้มาร่วมงานครับ” … รับข่าวสารนี้แล้วอาจมึนงงแปล๊บนึง แต่ในที่สุดก็เข้าใจตรงกันนะ

ในห้องปฏิบัติการแห่งนี้จากวันแรกที่เป็นห้องเปล่า ๆ ย้อนหลังไปปีก่อนน้ำท่วมใหญ่เมืองไทย บัดนี้เปี่ยมไปด้วยกลิ่นอายของความทุ่มเท บอกเล่าได้ว่าทุกส่วนที่บรรจงสร้างขึ้นมานั้นใช้พลังไปไม่น้อย เช่น สร้างอุปกรณ์ทดแทนของแพงนานหลายเดือนถึงปี ปรับทางแสงเลเซอร์ให้ทำงานก็อีกหลาย(มหาศาล)ยก ซ่อมสร้างอุปกรณ์ตลอดการเดินทางไกลด้วยปัจจัยและระเบียบของระบบราชการที่(...) หางบซื้ออุปกรณ์หลากชิ้นเทียบราคาเท่ารถคันใหม่ ฯลฯ เพื่อจะได้ทดลองแต่ละขั้นแต่ละตอน

กระทั่ง ผลของห้องปฏิบัติการแห่งนี้ฟูเพื่องขึ้นในช่วงสามปี และดูน่าตื่นเต้นสำหรับนักเรียนนักศึกษาที่มาดูงานแม้ความเข้าใจยังไปไม่ถึงรวมทั้งทำให้ผู้เชี่ยวชาญแถวหน้าของโลกจากต่างประเทศอ้าปากค้างเมื่อได้รับแจ้งเช่นกัน มิใช่ว่ามีอะไรใหม่ในโลกแต่พลิกหงายหลังเมื่อฟังเขาแจ้งกลับว่า “หา ! อะไรนะ เมืองไทยคิดและเริ่มทำวิจัยรูปแบบอย่างนี้เป็นกับเขาด้วยหรือ”

การจะกักอะตอมให้อยู่มือจึงต้องกักตนเอง(และทีมงานสองสามชีวิต) ไว้ที่ทำงานขนาดสนามเซปักตระกร้อ พร้อมทั้งเครื่องมือ อาหาร เต๊นท์นอน ฯ ในที่เดียวกัน ทุ่มสุดตัว เป็นสถานที่ ที่ขอเสนอให้ผู้บริหารทั้งภาคการศึกษา วิจัยและพัฒนา อุตสาหกรรมและภาคส่งกำลังใจและทรัพย์วิจัย ควรแวะไปเยี่ยมเยียนก่อนหน้าที่จะมีคนต่างชาติผู้ใดมาชวนตัดหน้าคนไทยไปกันเองเสียก่อน … ตามไปดูลึก ๆ กันว่าที่เชิงดอยสุเทพนี้ทำอะไร จะได้อะไร เพื่ออะไร ทำไปทำไมกับไอทีควอนตัมในโอกาสข้างหน้า

ด้วยความแรงของหัวหน้าทีมแบบนี้ หากไม่สะดุดหกล้มหรือหมดแรงซะก่อน เมืองไทยอาจได้พลิกตำราอีกหน้า การขนานนามนักฟิสิกส์ไทยรุ่นใหม่ก็จะเปลี่ยนจากแค่ได้ทำตาม(อย่างเขา) ได้ตีพิมพ์ผลงาน(ต่อจากเขา) แล้วก็แค่สอนหนังสือไปเรื่อย ๆ (แบบเขา) มามีช่องทางสร้างงานของตนเองได้บ้างแล้ว แม้ว่าช่องทาง (หรือ lattice) ของการกักโอกาสสร้างอนาคตแนวนี้จะยังคงเล็กกว่าอะตอมเดี่ยวที่กักได้อยู่มากก็ตาม … สู้ต่อไป

------------------------------------------------------------------

เกียรติศักดิ์ ศรีพิมานวัฒน์

ศูนย์เทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส์และคอมพิวเตอร์แห่งชาติ

"แสง-ควอนตัม-สื่อสาร-แอลอีดี"

facebook.com/QuantumCryptoThailand

(ECTI Info. & IEEE ComSoc Thailand)

------------------------------------------------------------------

ติดต่อเยี่ยมชมและสนับสนุนงานวิจัยไทย:

ดร.วรานนท์ อนุกูล

ห้องปฎิบัติการทัศนศาสตร์เชิงอะตอมควอนตัม

ศูนย์ความเป็นเลิศด้านฟิสิกส์ และภาควิชาฟิสิกส์

มหาวิทยาลัยเชียงใหม่